တုုိင္းလ်ဲန္ေခၚ သွ်မ္းနီ တုုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးမ်ားသည္ မုုိးေကာင္း ၊ မုုိးညွင္း၊ မုုိးမိတ္၊ ၀န္းသုုိ႕ သွ်မ္းအေခၚ မိန္းေကာင္း (ဗုုံၿမိဳ႕)၊ မိန္းယမ္း (ဗ်ဳိင္းၿမိဳ႕)၊ မိန္းမိတ္ (ဓါးေျမာင္ၿမိဳ႕) ၀မ္းေဆ (က်ားကြင္းၿမိုဳ႕) စသည့္ ၿမိဳ႕ျပ လက္နက္ႏုုိင္ငံငယ္ ( City State ) မ်ားကုုိ ေထာင္လာခဲ့ေသာ သွ်မ္းညီေနာင္ သုုံးဦးမွ ဘုုိးေတာ္ ဂႏာလရာဇ္တုုိင္း ရြီးရႊမ္း ဘုုရင္မင္းျမတ္ ဦးတည္မင္းထံ လူသူလက္နက္မ်ား ေတာင္ခံကာ စတင္တည္ေထာင္ လာခဲ့ၾကရာမွ ေပါက္ဖြားဆင္းတက္ လာေသာ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္စုုမ်ားျဖစ္သည္။ (သွ်မ္းသမုုိင္းက အခုုိင္အမွာျပဆုုိသည္။)
ေရွးသမုုိင္း သက္ေသ အေထာက္အထား အခုုိင္အမာရွိခဲ့ေသာ သွ်မ္းနီလူမ်ဳိးမ်ား အေၾကာင္းကုုိ တင္ျပရပါလွ်င္..
သွ်မ္းနီႏုုိင္ငံေတာ္ကုုိ အခ်ဳိ႕သမုုိင္းဆရာမ်ားက မုုိ္းေကာင္းေခတ္ ဟုုေခၚဆုုိ ေရးမွတ္ခဲ့ၾကသည္။ ျမန္မာ့သမုုိင္း တေလွ်ာက္တြင္ မုုိးေကာင္း မုုိင္းညွင္း၊ မုုိးမိတ္၊ ၀န္းသုုိေန သွ်မ္းနီမ်ားကုုိ ေမာသွ်မ္းႀကီးမ်ားဟုလည္း ေရးေလ့ရွိသည္။
ေရွးေခတ္ ေ၀ါဟာရအားျဖင့္ က်ဳိင္းဟုုန္ဟုု ေခၚေသာ မုုိးမိတ္ၿမိဳ႕ကုုိ ဗုုဒၶသာသနာ သကၠရာဇ္ မတိုုင္မီ ၁၄၈ (ခရစ္သကၠရာဇ္ မတုုိင္မီ ၉၉၂ ခုုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ေၾကာင္း ျမန္မာႏုုိင္ငံ သမုုိင္းအဖြဲ႕ ဒုုတိယ ဥကၠဌ (၂) ႏုုိင္ငံျခား ဘာသာ သိပၸံေကာလိပ္ ေက်ာင္းအုုပ္ေဟာင္း ဆရာႀကီး ေဒါက္တာ စုုိင္းေအာင္ထြန္း ေရးသားျပဳစုုေသာ တုုိင္းလူမ်ဳိးစုုမ်ား ျပန္႔ႏွံ႕ ေနထုုိင္ပုုံ သမုုိင္း စာတမ္းတြင္ ေလ့လာေတြ႕ရွိရပါသည္။
ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း အတြဲ(၂)တြင္ စကုေဒသသည္ AD 1120 မွစ၍ ခႏၲီးသွ်မ္းတုိ႔ ေနထုိင္ရာေ ဒသ ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။
ေဒါက္တာသန္းထြန္း၏ ေခတ္ေဟာင္းျမန္မာ့ ရာဇ၀င္တြင္ ပုဂံေက်ာက္စာမ်ား၌ “ခႏၲီး”ဟူေသာ ေ၀ါဟာရကုိ အႀကိမ္ (၂၀)ထက္မနည္း ေတြ႕ရွိရေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္၊
၁၈၃၃ တြင္ မဏိပူရသုုိ႕ ေရာက္ခဲ့ေသာ ေမဂ်ာပင္ဘာတန္သည္ သွ်မ္းသမုုိင္း မွတ္တမ္းတစ္ေစာင္ကုုိ ရရွိခဲ့ၿပီး ဘာသာျပန္ဆုုိခဲ့ရာ ၎မွတ္တမ္းအရ ေပါင္မင္းႏုုိင္ငံ အမည္ ေပၚထြက္လာရျခင္းျဖစ္သည္။ အဆုုိပါ မွတ္တမ္းအရ ၁၃၃၂ တြင္ ေပါင္မင္းႏုုိင္ငံကုုိ အုုပ္စုုိးသူ (မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား ) ကုုိဆုုိလုုိျခင္းျဖစ္သည္။
သွ်မ္းအုုိးစည္ႏုုိင္ငံ (Country of Drum)
လူ႕အဖြဲ႕အစည္း၊ လူ႕သမုုိင္းတုုိးတက္ ေျပာင္းလဲလာမႈကုုိ ေလ့လာရာတြင္ မိသားစုု အစုုအေ၀းမွ တျဖည္းျဖည္း တုုိးတက္လာၿပီး ၿမိဳ႕ျပႏုုိင္ငံ (City State )၊ မင္းျပည္ေထာင္ (King Dam)၊ လက္နက္ႏုုိင္ငံ (Empire)၊ ဟူ၍ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲလာခဲ့သည္။
1.သွ်မ္းလူ႕အဖြဲ႕အစည္း (Shan Society)
2.အုုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစား ( Nobility Class)
ဟူ၍လူတန္းစားႏွစ္ရွိသည္။
အုုပ္ခ်ဳပ္သူကုုိ ေစာ္ဘြား (Soahpa) မ်ဳိးရုုိးသည္ ေတာ္၀င္မိသားစုုျဖစ္သည္။
မ်ဳိးရုုိးအမည္ကုုိ နာမည္ေရွ႕တြင္ (Soa, Hkun, Nang) ေစ၀္၊ ခြန္၊ နန္း စသည္ျဖင့္ အမည္မွည့္ေခၚသည္။
Tai Leng သွ်မ္းနီ ေစာ္ဘြားမ်ားသည္ Golden Tiger (Hkam Hso) ေရႊေရာင္ရွိေသာ က်ား အမည္ကုုိ ခံယူသည္။ ေစာ္ဘြား အေျခစုုိက္ေနထုုိင္ရာေနရာကုုိ (Haw) (ေဟာ္) ၊ ဟုုေခၚသည္။
ၿမိဳ႕(Mo”ng) ကုုိမိန္း ရြာကုုိဘန္႔ သုုိ႔မဟုုတ္ မွန္႔ ႏွင့္ (Bann / Mann) ရြာမ်ားကုုိ အုုပ္ခ်ဳပ္သည္။
အမတ္ (Amat) မ်ားကုုိ အတြင္း၊ အျပင္ ခန္႔ထား၍ ၎တုုိ႔ေအာက္တြင္ ေစာ္ဘြားခန္႔ထားေသာ ရြာႀကီးအမွဴး (Paw Maing) ေပၚမိန္း မ်ားကုုိ ၊ ဟိန္ (Assistant Administrative Officer) မ်ားခန္႔ထား အုုပ္ခ်ဳပ္သည္။
ေစာ္ဘြားႏွင့္ အမတ္မ်ားသည္ မ်ဳိးရုုိးစဥ္ဆက္ ဆက္ခံႏုုိင္သည္။
မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားပုုိင္နယ္ (ဥေဒဂရိတုုိင္း) တြင္ မုုိင္း ၉၉ လုုံးရည္။ အမွတ္တံဆိပ္မွာ သွ်မ္းအုုိးစည္ ျဖစ္သည္။ မုုိင္းညွင္းေစာ္ဘြားပုုိင္နယ္ (အာဋ၀ီရတုုိင္း) တြင္ မုုိင္း ၃၃ လုုံးရွိသည္။
အမွတ္တံဆိပ္မွာ ဗ်ဳိင္းျဖစ္သည္။
2.သာမန္လူတန္းစား (Ordinary Clss)
လူဦးေရ အမ်ားဆုုံးျဖစ္ေသာ လယ္သမားမ်ား ျဖစ္သည္။ နား (Na) ေခၚ လယ္ေျမမ်ားကုုိ စုုိက္ပ်ဳိးၾကသည္။
3. အႏွိမ့္ဆုုံးလူတန္းစား (Lower Class)
ငါးဖမ္းသူ၊ ၀က္ေမြးသူ၊ အရက္ေရာင္းသူ၊ သားသတ္သမားမ်ား ပါ၀င္သည္။
အမည္မွည့္ေခၚပုုံႏွင့္ ရုုိးရာ
အမိအဖ မ်ဳိးရုုိးႏွင့္ အႀကိမ္အေရအတြတ္ကုုိ လုုိက္၍ “လံေရ၊ လအီ၊ လအမ္၊ လအုုိ႕၊ လအစ္၊ လပုုိ၊ လမုုိ” ျဖင့္၎၊ နန္႔အီ (ဒုုတိယသမီး)၊ နန္႔အုုိင္ (စတုုတၳသမီး) ဟူ၍၎၊ ေယာကၤ်ားေလးမ်ားကုုိ အုုိက္ညီ၊ အုုိက္ဆယ္၊ အုုိက္ပန္ ဟူ၍ ႀကီးစဥ္ငယ္လုုိက္ မည့္ေခၚသည္။
ႏွစ္သစ္ကူးကာလသည္ နတ္ေတာ္လ (လင္းစိန္း) ျဖစ္ၿပီး၊ ေနာက္ဆုုံးလမွာ တန္ေဆာင္မုုန္းလျဖစ္သည္။ အေရွ႕ႏြယ္ တုုိင္းလ်ဲန္ (သွ်မ္းနီ) အမ်ဳိးသားမ်ားသည္ သွ်မ္းေဘာင္းဘီ ရွည္ကုုိ၎၊ အေနာက္ႏြယ္ တုုိင္းလ်ဲန္တုုိ႔သည္ ပုုဆုုိးကုုိ၎ ၀တ္ဆင္သည္။ အင္းကြတ္၊ ထုုိးကြင္း၊ မင္ေၾကာင္ကုု အမ်ဳိးသားမ်ားတြင္ ထုုိးၾကသည္။
ရုုိးရာနတ္မ်ား
ေဆာက္ဆန္လုုံနတ္ (မုုိးေကာင္းအရွင္ႀကီး) သည္ ေစာေမာင္အုုိင္ႏွင့္ အကုုိေစာလုုံ ငန္းဘြတုုိ႔ တမလြန္တြင္ သွ်မ္းရုုိးရာတန္ အျဖစ္ ကုုိးကြယ္သည္။ နတ္ကြန္းကုုိ တေဆာင္စီ သီးျခင္းေဆာက္လုုပ္၍ ကၽြဲကုုိ သတ္ကာ အူ၊ အသဲ အျမွစ္၊ အသားမ်ားကုုိ တြဲေလာင္းခ်ိတ္ၿပီးပူေဇာ္ပသသည္။ ၎နတ္ကုုိ သွ်မ္းျပည္ အေရွ႕ပုုိင္းတြင္လည္း ပူေဇာ္ပသ၏။
မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ေစာင့္နတ္ (Mong nat of Mogaung) မ်ားမွာ-
Chow Pya Ho Seng
Chow Su Kap Ha
Chow Sam Loung Hue Mong ဟူေသာ ညီအကုုိ ၃ ပါးကုုိ ၀ါးႏွင့္ ျပဳလုုပ္ေသာ နတ္စင္သီးျခား စီေဆာက္၍ ကုုိးကြယ္ၾကသည္။ ၿမိဳ႕ကုုိကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္သည္ဟုုုု ယုုံၾကည္လက္ခံ ထားသည္။
သွ်မ္းတုုိ႔ေရႊ႕ေျပာင္းရျခင္းအခ်က္မ်ား
၁. ေနရာသစ္ရွာ၍ အေျခတက်ေနထုုိင္လုုိျခင္း။
၂. ပင္ကိုုယ္စိတ္၌ စစ္တုုိက္ခုုိက္လုုိစိတ္ရွိျခင္း။
၃. ေျမာက္ဖက္အရပ္မွ တုုိက္ခုုိက္္လာမည့္ ရန္ေၾကာင့္ ယူနန္ေတာင္ဖ္ႏုုင့္ အေနာက္ဖက္ကုုိ ေရႊ႕ေျပာင္းသည္။ ပထမအႀကိမ္ေရႊ႕ေျပာင္းေသာ (Tai Long/ Great Tai) သွ်မ္းႀကီးမ်ား၊ ေနာက္အႀကိမ္ ေရႊ႕ေျပာင္းေသာ ( Tai Noi/ Little Tai) သွ်မ္းကေလးမ်ားဟူ၍ ႏွစ္မ်ဳိးအနက္ သွ်မ္းကမ်ားေရႊ႕ေျပာင္းမႈက သမုုိင္းတြင္ ပုုိ၍အေရးပါသည္။
တရုုတ္သမုုိင္းဦးေဖာ္ျပခ်က္အရ 128.BC တြင္ ျမန္မာႏုုိင္ငံေျမာက္ပုုိင္းကုုိျဖတ္၍ အႏၵိယ- ယူနန္ သြားရန္ လမ္းေၾကာင္းကုုိ ေဖာ္ျပသည္။ AD.69 ၌ Yung Ch’ang ကုုိ ယူနန္နယ္တြင္ ထူေထာင္သည္။
AD.342 ၌ Yung Ch’ang ကုုိ (Han dynasty) တရုုတ္တုုိ႔သိမ္းသည္။
ယူနန္ အေနာက္ပုုိင္း ျဖစ္ေသာ ျမန္မာႏုုိင္ငံ ေျမာက္ပုုိင္း ေဒသမွ ႀကံ၊ ဆင္၊ လိပ္ခြံ၊ ေက်ာက္စိမ္း၊ ပယင္း၊ ေရႊ၊ ေငြ၊ ဆား၊ သစ္ၾကပုုိး၊ ၀ါဂြမ္း တုုိ႔ထြတ္ရွိသည္။
AD.650 ၌ နန္ေခ်ာင္ (Nan Mao) ၿမိဳ႕ေတာ္ကုုိ တာလီ (Tali) တြင္ Hsi-Nu-Lo ကထူေထာင္သည္။
AD.750 ၌ နန္ေခ်ာင္ဘုုရင္ ကူလူဖန္ (Ko-lo-feng) လက္ထက္တြင္ ပ်ဴႏုုိင္ငံကုုိ ျဖတ္ေသာ အႏၵိယ၊ ယူနန္သြားရာလမ္း မ်ားစြာပြင့္သြားသည္။
၎လက္ထက္တြင္ ခႏၱီးလုုံေဒသကုုိ တိဘက္ရန္ကာကြယ္ရန္ ခံၿမိဳ႕အျဖစ္တည္ေထာင္သည္။ AD.1000 ၀န္းက်င္၌ ခႏၱီးလုုံသည္ နန္ေခ်ာင္တုုိ႔၏ လက္ေအာက္ခံျပည္နယ္ တခုုျဖစ္လာသည္။
AD.832 ၌ နန္ေခ်ာင္တုုိ႔ ပ်ဴ (သေရေခတၱရာ) ႏွင့္ AD.835 မြန္(ပေဂၚ) ကုုိ၀င္ေရာက္ဖ်က္ဆီးသည္။
AD.1010 ၌ သွ်မ္းမ်ားသည္ ရမည္းသင္း၊ ပ်ဥ္းမနား၊ မိတၱီလာ၊ မေကြး၊ ေက်ာက္ဆည္၊ မႏၱေလးႏွင့္ ေျမာက္ဖက္နယ္မ်ားကုုိ လႊမ္းမုုိးခဲ့သည္။
AD.1253 တြင္ ကူဗလုုိင္ခန္ (Kublikhun) သည္ နန္ေခ်ာင္ႏွင့္ AD.1287 ပုုဂံ (Pagn Dynaty) ကုုိ ၀င္ေရာက္သိမ္းပုုိက္သည္။
ထုုိအခ်ိန္မွ သွ်မ္းတုုိ႔ေတာင္ဖက္ႏွင့္ အေနာက္ဖက္သုုိ႔ ေရႊ႕ေျပာင္းရာ
AD.1285 တြင္ ဗန္းေမာ္ (Man Maw) ကုုိ၎၊ မုုိးမိတ္ (Mong Mit)၊ အုုန္းေဘာင္ (On Baung)၊ Hsenwi ၿမိဳ႕မ်ားကုုိ တည္ေထာင္သည္။ ထုုိမွ မုုိးေကာင္း (Mong Kawng)၊ မုုိးညွင္း (Mong Yang)၊ ၀န္းသုုိ (Waing Hso)၊ ကသာ (Kat Hsa) ၿမိဳ႕မ်ား တည္ေထာင္သည္။
AD. 1296 ခန္႔ေလာက္တြင္ မုုိးညွင္းသုုိ႔ သံေစလႊတ္ျခင္းကုုိ တရုုတ္မွတ္တမ္း မ်ားေတြ႕ရွိရသည္။
Tai Leng ေစာ္ဘြားဆက္မ်ား
(AD. 1340-1371) Sao Hso Khan Pha/ Hso Kip Hpa (Si Ke- Chinese text) မုုိင္းေမာကုုိ အုုပ္စုုိးသည္။
ေက်ာက္ဆည္နယ္တြင္ အေျခခ်ေသာ သွ်မ္းညီေနာင္သုုံးဦးကုုိ ဇင္းမယ္ကကူသလုုိ၊ မုုိင္းေမာသည္ စစ္ေဆာင္ပႏၷားႏွင့္ မဟာမိတ္ဖြဲ႔သည္။ ၎၏ညီျဖစ္သူ Sao Hsam Long Pha သည္
ဗန္းေမာ္မွတဆင့္ မုုိးေကာင္းတြင္ တပ္မကုုိ အေျခခ်ၿပီး ဒုုတိယၿမိဳ႕ေတာ္ တည္ေထာင္သည္။
ဧရာ၀တီႏွင့္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ကုုိ ျဖတ္ၿပီး ကေဘာခ်ိင့္၀ွမ္း (Kabaw Valley)၊ ခ်င္းနယ္ေျမာက္ပုုိင္း၊ မဏိပူရ၊ ကခ်ာ၊ အာသံ (Ahon) ကုုိ သိမ္းသြင္းအေျခခ် ေနထုုိင္ခဲသည္။
Sao Hsam Long Pha လက္ထက္ မုုိးေကာင္းကုုိ ဗဟုုိျပဳ၍ မိုုင္း ၉ ၉ လုုံးအုုပ္ခ်ဳပ္ေသာ ေျမာက္ပုုိင္းသွ်မ္းမ်ားသည္ ၎တုုိ႔ကုုိယ္ကုုိ TAI LENG ( သွ်မ္းနီ) ဟုုေခၚသည္။
အျခားသူမ်ားက ျမန္မာဆန္ေသာ Tai Leng သွ်မ္းနီမ်ားကုုိ ၁၉၆၂ ေန၀င္းအစုုိးရမွ သွ်မ္းဗမာ (Shan B’mah) ဟုုေခၚသည္။ ၎မ်ဳိးႏြယ္စုုမွ ေျမာက္ဖက္စြန္းသုု႔ိ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထုုိင္ၾကသူမ်ားကုုိ Tai Khamti တုုိင္းခႏၱီးဟုုလူသိမ်ားသည္။
Tai Long, Tai Mao ႏွင့္ Tai Nu စေသာ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္မ်ားသည္ ဗန္းေမာ္ (Man Maw)၊ မုုိးေမာက္ (Mong Mauk)၊ ၀ုုိင္းေမာ္(Waing Maw)၊ ခပ္ခ်ဳိ (Kat Kiao)၊ နမၼား(Nan Ma)၊ နမၼတီး(Nan Ti)၊ မုုိးေကာင္း၊ မုုိးညွင္းစသည္႔ ေဒသမ်ားတြင္ နား(Na)ေခၚ လယ္ယာေျမမ်ား ေဖာ္ထုုတ္လုုပ္ကုုိင္ၾကသည္။
AD.1364 တြင္ ပင္းယဘုုရင္မွ တုုိက္ခုုိင္းသျဖင့္ ေစာ္ဘြား၏ညီျဖစ္သူ သုုိခ်ည္ဘြား (Sao Hsam Long Pha) သည္ စစ္ကုုိင္းကုုိတုုိက္သည္။ မကူညီေသာေၾကာင့္ တဆက္တည္း ပင္းယကုုိ တုုိက္၍ ဘုုရင္ မုုိးေကာင္းသုုိ႔ ေခၚေဆာင္သည္။ မွန္နန္းတြင္ ေမာပါနရသူ ဟုုေခၚသည္။ ထုုိႏွစ္တြင္ သတုုိးမင္းဖ်ား အင္း၀ ကုုိတည္ေထာင္သည္။
AD.(1413-1445/6) တြင္ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား (ေစာ္ဘြားဟူေသာ စကားသည္ သွ်မ္းလုုိ ေစာက္ဖွ ျမန္မာျပန္ေသာ ေျမႀကီးနဲ႕ေကာင္းကင္ကုုိ စုုိးမုုိးေသာသခင္) သုုိငံဘြား (Sao Ngan Pha/ Hso Wen Hpa) ျဖစ္သည္။ ၎လက္ထက္တြင္ ယူနန္အနာက္ပုုိင္းကုုိ ထိပါးသျဖင့္ တရုုတ္တုုိ႔ႏွင့္ စစ္ျဖစ္သည္။ မင္မင္းဆက္ (Mai Dynaty) သမုုိင္းအရ ၀မ္ခ်ီ (ဆင္ေရႊ၀င္း- မွန္နန္း) စစ္သူႀကီးသည္
သုုိငံဘြား (Sa Ren Fa-Chinese text) ႏွင့္ သားျဖစ္သူ သုုိခ်ည္ဘြား (Si Ji Fa-Chinese text) ကုုိယူနန္၊ ျမန္မာနယ္ျခားေဒသမွ ဧရာ၀တီျမစ္ အေနာက္ဖက္ကမ္း မုုိးညွင္းနယ္အတြင္း (AD.1445မွ 1450) ထိေအာင္တုုိက္ခုုိက္ၾကသည္။
AD(1445/6-1449) တြင္ သားျဖစ္သူ သုုိခ်ည္ဘြား (Sao Ki Pha / Chau Si Pha) သည္ ဖခင္က်ဆုုံးၿပီး ေစာ္ဘြားအရာကုုိ ရသည္။
တရုုတ္တုုိ႔ႏွင့္ စစ္ဆက္လက္တုုိက္ခုိက္ရာတြင္ က်ဆုုံးသည္။
AD.(1449-?စီစစ္ဆဲ)တြင္ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားအျဖစ္ Si Bu Fa (Chinese-text) ေဟာ္နန္း ဆက္ခံသည္။
AD.(1475-?စီစစ္ဆဲ)တြင္ မုုိးေကာင္းႏွင့္ မုုိးညွင္းေစာ္ဘြားမ်ား စစ္ျဖစ္သည္။
AD.(?စီစစ္ဆဲ-1532)တြင္ ကၽြမ္းစည္စား မုုိးညွင္းစလုုံး (Sawlon) (Hso Long Hpa) (Si Lun Fa-Chinese text) သည္။
မုုိးေကာင္းမင္းတရားႀကီးဘြဲ႕ ကုုိခံယူ၍ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားအျဖစ္ ေဟာနန္းဆက္ခံသည္။
ညီျဖစ္သူကုုိ က်မုုိင္းရာထူး (Heir Apparent) အပ္ႏုုင္းထားသျဖင့္ သားျဖစ္သူ အရြယ္ ေရာက္ေသာအခါ ေဟာနန္းေပးစရာမရွိေပ၊ စစ္တုုိက္ရာတြင္ ဗ်ဳိင္းအာင္လံကုုိ အသုုံးျပဳသည္။ အျခားေစာ္ဘြား ျပည္နယ္မ်ားႏွင့္ ဖက္ဒရယ္အုုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ (Feudal Federation) ျဖင့္ သွ်မ္းအုုိးစည္ႏုုိင္ငံအား မုုိးေကာင္းကုုိ ဗဟုုိျပဳ၍ တည္ေထာင္သည္။
AD.(1503-1507,1518)တြင္ ေျမဒူးကုုိ၎၊ (AD.1512)၌ ဗန္းေမာ္၊ (1520)တြင္ ကေလး၊ (1522)၌ မင္းကင္း စသည့္ ေစာဘြားမ်ားကုုိ၎၊ (1525)တြင္ စစ္ကုုိင္း၊ AD.1527တြင္ အင္း၀ကုုိ သိမ္းပုုိက္ၿပီး သားျဖစ္သူ သုုိဟန္ဘြား (Thohanbwa) အား အင္း၀ထီးနန္းကုုိ ဆက္ခံေစသည္။ AD.1532၌ သားျဖစ္သူ သုုိဟန္ဘြားႏွင့္အတူ ျပည္ဘုုရင္ေထြးကုုိ သြားေရာက္ ဖမ္းဆီးၿပီးေနာက္ စစ္ကုုိင္းတြင္ လႊတ္ေပးသသည္။
ယင္းမွအျပန္လမ္း အမတ္မ်ား လုုပ္ႀကံျခင္းခံရသည္။
AD.1543တြင္ အင္း၀ ဘုုရင္ သုုိဟန္ဘြား လုုပ္ႀကံခံရသည္။ AD.1555တြင္ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားႏွင့္ အုုန္းေဘာင္ေစာ္ဘြား စစ္ျဖစ္သည္။
AD.(1557) မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား Sao Peng လက္ထက္တြင္ ဘုုရင့္ေနာင္ (Bayinnaung)သည္ မုုိးေကာင္းအပါအ၀င္ သွ်မ္းျပည္အားလုုံးကုုိ သိမ္းသြင္းသည္။ ေစာ္ဘြား Sao Peng ကုုိပင္ ေစာ္ဘြားအရာ ဆက္ေပးသည္။
18-ရာစုု ကုုန္းေဘာင္းေခတ္တြင္ အာသံ (Ahom)၊ ဟူးေကာင္းခ်ဳိင့္၀ွမ္း (Hukawng Valley)ႏွင့္ ခႏၱီးလုုံေဒသ တုုိ႔ကုုိ မုုိးေကာင္း ေစာ္ဘြား Chow Ta Khuen Meng ကစုုစည္း၍ “Kingdom of Nora” ကုုိထူေထာင္သည္။
AD(1761-1777) တြင္ ေစာ္ဘြား ေစာေရႊေမာ္၏သား ေစာေဟာ္ခန္း (Haw Hseng)က ၁၆ ႏွစ္ျဖစ္၏
AD(1761-1783)တြင္ ေစာ္ေဟာ္ခန္း၏ ညီေစာခုုိင္သည္ ေဟာ္နန္းသက္ ၆ႏွစ္တြင္ ဖယ္ရွားခံရသည္။
AD(1783-1787)တြင္ ေစာ၀်ံခံသား ေစာျဖဴက ေဟာ္နန္းသက္ ၄ႏွစ္ျဖစ္၏
AD(1787-1795)တြင္ ေစာျဖဴညီ ေစာေက်ာ္က ေဟာနန္းသက္ ၈ႏွစ္ျဖစ္၏
AD(1795-1810)တြင္ ေစာ္ေဟာ္ခန္း၏ညီ ေစာခုုိင္သည္ မုုိးေကာင္းေဟာ္နန္းကုုိ သား၊ ေျမးမ်ား အကူညီႏွင့္ ျပန္ဆက္ခံသည္။ ၎လက္ထက္တြင္ တတိယေျမာက္မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ပ်က္စီးသည္။
လႊြဲေလာ ေရႊေက်ာင္း ဆရာေတာ္၏ လက္ေရးမႈအရ ယင္းေနရာ မုုိင္းေကာင္း၊ ကားမုုိင္းလမ္းႏွင့္ ျမစ္ႀကီးနား၊ မႏၱေလး ကားလမ္းဆုုံရာတြင္ ျဖစ္သည္။ ယေန႔တုုိင္ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ေဟာင္းဟုု ေခၚဆုုိေနၾကပါသည္။ ယခုုမုုိးေကာင္းႏွင့္ ၈မုုိင္ခန္႔အကြားတြင္ရွိသည္။ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား ၂၉ ဆက္ ဆက္ခ့ဲ့သည္။
၁၂ ႏွစ္ၾကာေသာ ေစာ္ဘြားမရွိခဲ့ေပ။
AD(1822-1827)တြင္ ေစာ္ဘြားခြန္ေကာင္းဆုုိင္ (ေစာငန္းမုုိင္းလုုံ)က ဘုုရင္မွေပးေသာ ေစာဆုုဆုုင္ခက္ဘြ ဘြဲ႕ေတာ္ျဖင့္ လက္ရွိ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ကုုိ တည္၍ ေဟာ္နန္းျပန္စုုိက္ခဲ့သည္။
၎ေစာ္ဘြားလြန္ေသာ ေစာ္ဘြားဆက္ျပတ္ၿပီး ၿမိဳ႕၀န္ (၅၄ ဆက္)ကုုိ ျမန္မာဘုုရင္က တုုိက္ရုုိက္ခန္႔ထား အုုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
AD(1883)တြင္ ေစာ္ဘြား ေစာ္ေဟာ္ခန္း၏ အဆက္အႏြယ္မွ ေမာင္ေရႊလီ ဦးေဆာင္၍ ပုုန္ကန္ရာ တိုုိင္းလ်ဲန္မ်ဳိးႏြယ္ ၀န္းသုုိေစာ္ဘြား ဦးေအာင္ျမတ္ ႏွိမ္ႏွင္းႏုုိင္သျဖင့္ သုုိဟုုံဘြားဘြဲ႕ကုုိ သီေပါဘုုရင္မွ ခ်ီးျမင့္ေပးအပ္သည္။ ထုုိသုုိ႔ႏွိမ္ႏွင္းမႈေၾကာင့္ ျမစ္ႀကီးနားေဒသတြင္ တုုိင္းလွ်ဲန္ရြာမ်ား ဖ်က္ဆီးခံထားရၿပီး
AD.(1890) တြင္ အဂၤလိပ္ စစ္မွတ္တမ္းမ်ားအရ တုုိင္းလွ်ဲန္ရြားေပါင္း ၁၈ ရြာက်န္ရွိေနသည္။
အထက္ျမန္မာျပည္ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ေနထိုင္ေသာ ေဒသခံသွ်မ္းအမ်ဳိးအႏြယ္ မ်ားမွာ တိုင္းလ်ဲန္ (သွ်မ္းနီ) တိုင္းခႏၱီး (ခႏၱီးသွ်မ္း)၊ တိုင္းေန (သွ်မ္းတ႐ုတ္)၊ တိုင္းလုံ (သွ်မ္းႀကီး) တိုင္းဂဒူး၊ တိုင္းဂဏန္း၊ တိုင္းဖြန္း၊ တိုင္းဆာ(ေခၚ) မိုင္းသာသွ်မ္း တို႔ျဖစ္သည္။ တုုိင္းလုုံ (သွ်မ္းႀကီး) မွလြဲ၍ က်န္အားလုုံးတုုိ႔ တုုိင္းလ်ဲန္အုုပ္စုု၀င္ မ်ားပင္ျဖစ္သည္။
မုိးေကာင္းၿမိဳ႕ကုိ ေရွးယခင္းက မိန္းေကာင္းဟု ေခၚဆုိခဲ့ၾကသည္။ “မိန္းေကာင္း” (Ming Gawng) သွ်မ္းဘာသာ စကားျဖစ္သည္။ မိန္းသည္= ၿမိဳ႕ေတာ္ ဟုအဓိပၸါယ္ ရၿပီး ေကာင္းမွာ = အုိးစည္ ဟုအဓိပၸါယ္ ရသျဖင့္ မိန္းေကာင္း ကုိ“အိုးစည္ၿမိဳ႕ေတာ္” ဟု အဓိပၸါယ္ ရသည္။ ကာလၾကာ လာေသာအခါ ုိ“မိန္းေကာင္းမွ မုိးေကာင္းဟုုုိ“ တြင္လာျခင္းျဖစ္ပါသည္။
မုိးေကာင္း ေလးႀကိမ္ ေလးေနရာ ေျပာင္း၍ တည္ခဲ့ ေၾကာင္းမွတ္တမ္း မ်ားအရ သိရသည္။ ေရွးလူႀကီးမ်ား၏ ေျပာၾကားခ်က္ကုိ ဆက္စပ္ညွိႏႈိင္း မႈအရ ပထမ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕၏တည္ေနရာမွာ သွ်မ္းဘာသာ စကားအရ ပူကမ္းၿမိဳ႕ ေခၚေသာ ကားမုိင္းၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ ဒုတိယ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ၏တည္ေနရာမွာ ကားမုိင္းၿမိဳ႕အနီး ပတ္ေလွာ္ ေနရာျဖစ္သည္ ဟုဆုိပါသည္။
တတိယ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ၏တည္ေန ရာသည္ ယခုၿမိဳ႕ေဟာင္းေနရာ ျဖစ္ၿပီး၊ ေစာဘြားႀကီး ခြန္ေကာင္းဆုိင္း ကတည္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ၿမိဳ႕အမည္မွာ “မိန္းေကာင္းဆုိင္း” ျဖစ္ပါသည္။ ေက်ာင္းကန္ ပုထုိးမ်ားျဖင့္ ထင္ရွားၿပီး ဘာသာ သာသနာ ေရာင္၀ါ ထြန္းလင္းခဲ့ပါသည္။
ေညာင္ရမ္းမင္းတရားႀကီး လက္ထက္ ေကာဇာ(၉၆၁) လက္ထက္တြင္ “တတိယ မိန္းေကာင္း (မုိးေကာင္း)” ပ်က္သုန္းခဲ့ပါသည္။
စတုတၳမုိးေကာင္းၿမိဳ႕ကုိ ေကာဇာ(၁၁၅၃)ခုႏွစ္ နတ္ေတာ္လဆန္း (၁၂)ရက္၊ အဂၤါေန႔ နံနက္ အာရုဏ္တက္ခ်ိန္ တြင္ ၿမိဳ႕ေဟာင္း ေစာ္ဘြားႀကီး၏သား ေစာက္ေမာင္ဆုိင္ နန္႔ရင္းေခ်ာင္းႏွင့္ နန္႔ေကာင္းဆုံရာတြင္ ၿမိဳ႕စတင္ တည္ခဲ့ပါသည္။ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕သည္ ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁၅၃)ခုႏွစ္ကုိ မွတ္သားရ လြယ္ကူေစရန္ “အိမ္ေအာက္ျမစိမ္း မုိးေကာင္းကိန္း” ဟုစပ္ဆုိခဲ့ပါသည္
ရာဇ၀င္မွတ္တမ္းမ်ား၌ ေတြ႕ရေသာ သုိဟန္ဘြားမင္းေစာ(ဆုိခန္ဖွ) သည္္တစ္ ဦးတည္း မဟုတ္ဘဲ နာမည္တူမ်ား (ဆုိမိသားစုမင္းမ်ဳိးႏြယ္စု၀င္မ်ား) ျဖစ္ၾကၿပီး၊ သကၠရာဇ္ကာလအားျဖင့္ ကြဲျပား၏။ နန္ခ်ဳိ သွ်မ္းဧကရာဇ္မင္းဆက္(AD 650-1252 ) ေနွာင္း၌တစ္ဦး၊ ေမာသွ်မ္းတုိင္းျပည္ စယ္လန္႔ ဧကရာဇ္မင္းဆက္(AD 1300-1772 ) ၌တစ္ဦး၊ မုိးညွင္းမင္းတရားႀကီး စ၀္ေစာလုံ၏သား အာ၀နန္းရွင္ သုိဟန္ဘြား(AD 1505-1547 ) ကတစ္ဦးျဖစ္ပါသည္။ သူတုိ႔အားလုံးသည္ “ဆုိ” မင္းႏြယ္၀င္မ်ားမွ ျဖစ္ၾကပါသည္။
နန္ခ်ဳိ ဧကရာဇ္(ရွစ္ရာစု) လည္းေရာက္ခဲ့သည္။ (AD 1321 ) ကာလ၊ ေမာသွ်မ္းဧကရာဇ္ သုိဟန္ဘြားကုိယ္စား သူ၏ ညီေတာ္ စ၀္ဆမ္လုံး သြားေရာက္ခဲ့သည္။ အသြားအျပန္ ခရီးသုံးႏွစ္ ၾကာခဲ့သည္။ စ၀္ဆမ္လုံသည္ အျပန္ခရီး မုိးေကာင္း(Mong Kong )၌ တစ္ေထာက္နားစဥ္ အဆိပ္မိ၍ ကြယ္လြန္ခဲ့သည္။ သူ၏ေနာက္လုိက္ စစ္တပ္ဗုိလ္ပါ ေပါင္းသည္ ေမာသွ်မ္းဧရာဇ္ျပည္ စယ္လန္႔သုိ႔မ ျပန္ၾကေတာ့ဘဲ ေရာက္ရာေနရာ၌ပင္ ၿမိဳ႕တည္လယ္လုပ္၍ ေနထုိင္လာၾကေတာ့သည္။
ယခုု မုုိးေကာင္း၊ မုုိးညွင္း၊ မိုုးမိတ္၊ ၀န္းသုုိ ဟုုေခၚတြင္လွ်က္ရွိေသာ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္စုုမ်ား၏ ၿမိဳ႕ျပ ႏုုိင္ငံငယ္မ်ားသည္ ႏွစ္ေပါင္းသုုံးေထာင္ နီးပါးရွိၿပီ ျဖစ္သျဖင့္ ဤနယ္ေဒသတုုိ႔ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္စုုမ်ား ၀င္ေရာက္ ေနထုုိင္လာခဲ့သည္မွာလည္း ႏွစ္ေပါင္း သုုံးေထာင္ထက္ မနည္းေတာ့ေၾကာင္း သုုံးသပ္ရပါသည္။
အာသံသည္ ဗမာဧရာဇ္၏ ေစာင့္ေရွာက္ခံ ေနရသည့္ကာလ ရွိပါသည္။ သွ်မ္း ဧရာဇ္မ်ား၏ ေစာင့္ေရွက္ခံေနရသည့္ ကာလက ပုိ၍မ်ားပါသည္။ ေ၀းလံေခါင္ဖ်ားေဒသျဖစ္္္ ေသာ အာသံ (ေ၀သာလီႀကီး) သုိ႔ ေမာသွ်မ္း ဧကရာဇ္မ်ား သူ႔ေခတ္ႏွင့္သူ ေရာက္ခဲ့ၾကသည္။
စာေရးသူ က်ားေပါက္ ငယ္စဥ္က ယခုုမုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ဘုုံသားေက်ာင္း ဆရာေတာ္ ဦးေမဒါမွ ႀကီးမႈးက်င္းပေသာ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ရာတုုေလးလီ ရာေလးလီ ပြဲေတာ္ႀကီးတြင္ ရွင္ေလာင္း အပါးတေထာင္ေက်ာ္ ရွင္ျပဳရဟန္းခံပြဲေတာ္ႀကီး က်င္းပေပးခဲ့ပါသည္။
အထက္ျမန္မာႏုုိင္ငံရွိ ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ျပ ႏုုိင္ငံငယ္မ်ား၊ ေရွးေဟာင္း သွ်မ္းမင္းျပည္ေထာင္မ်ား ျဖစ္ေသာ တေကာင္း၊ မုုိးေကာင္း၊ မုုိးညွင္း၊ မုုိးမိတ္၊ ၀န္းသုုိ၊ ကေလး၊ ေမာ္လုုိက္၊ ဟုုမၼလင္း၊ ေမာင္းခမ္း၊ တမန္သီ၊ ေသာင္သြတ္၊ ဆင္းကလိန္းခႏၱီး၊ ဗန္းေမာ္၊ ခတ္ခ်ဳိ၊ ၀ုုိင္းေမာ္၊ ခမ္းတီးလုုန္ (ပူတာအုုိ) ဖားကန္႔ ၊ ကားမုုိင္း စသည့္ အမည္မ်ားမွာ ေဒသခံ သွ်မ္းလူမ်ဳိးမ်ား အစဥ္ဆက္ သွ်မ္းဘာသာျဖင့္ အမည္သတ္မွတ္ေခၚတြင္ ခဲ့သည္ကုုိ ေတြ႔ရွိရပါသည္။
လူ႕အဖြဲ႕အစည္း၊ လူ႕သမုုိင္းတုုိးတက္ ေျပာင္းလဲလာမႈကုုိ ေလ့လာရာတြင္ မိသားစုု အစုုအေ၀းမွ တျဖည္းျဖည္း တုုိးတက္လာၿပီး ၿမိဳ႕ျပႏုုိင္ငံ (City State )၊ မင္းျပည္ေထာင္ (King Dam)၊ လက္နက္ႏုုိင္ငံ (Empire)၊ ဟူ၍ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲလာခဲ့သည္။
သွ်မ္းညီေနာင္သုုံးဦး တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ၿမိဳ႕သုုံးၿမိဳ႕တြင္း မိန္းေကာင္း ေခၚ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕သည္ အႀကီးဆုုံး ၿမိဳ႕ျဖစ္ၿပီး အရံၿမိဳ႕ငယ္ ၉၉ ၿမိဳ႕ရွိေၾကာင္းသိရသည္။
ေရွ႕ေခတ္သွ်မ္းလူမႈအဖဲြ႔စည္း သွ်မ္းႏုုိင္ငံေတာ္မ်ား ၀တ္စားဆင္ယင္ပုုံ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ေတာင္ေပၚေက်ာင္း ဆရာေတာ္ႀကီး က သကၠရာဇ္ ၁၂၆၃ ခုုႏွစ္ ပထမ၀ါဆုုိ လဆန္း ၄- ရက္ေန႔တြင္ စတင္ေရးသားသည့္ ဥတၱရဂုုရုုဥတီရဌ ေခၚ ေမာကုုိးျပည္ေထာင္ သမုုိင္းမွတ္တမ္းတြင္
- အေရွ႕ပုုိင္း သွ်မ္းႏုုိင္ငံေတာ္တြင္ ေနထုုိင္ၾကေသာ တုုိင္းလုုံေခၚ တုုိင္းဖိတ္ တုုိ႔သည္ အကုုိအႀကီးဆုုံးျဖစ္ၿပီး အကၤ်ီျဖဴ၊ ေဘာင္းဘီျဖဴ၊ ေခါင္းေပါင္းျဖဴ ၀တ္ဆင္ၾကသည္။
- အလယ္ပုုိင္း ႏုုိင္ငံေတာ္တြင္ ေနထုုိင္ၾကေသာ တုုိင္းကမ္ေခၚ တုုိင္းခြမ္သည္။ ညီအကုုိသုုံးဦးတြင္ အလတ္ျဖစ္ၿပီး အကၤ်ီ၊ ေဘာင္းဘီ၊ ေခါင္းေပါင္း အနက္ေရာင္၀တ္ဆင္ၾကသည္။
- အေနာက္ပုုိင္း ႏုုိင္ငံေတာ္တြင္ ေနထုုိင္ေသာ တုုိင္းလ်ဲန္ေခၚ သွ်မ္းနီတုုိ႔သည္ ညီအကုုိ သုုံးဦးတြင္ အငယ္ဆုုံးျဖစ္ၿပီး အသားအေရာင္ နီစပ္စပ္ရွိ၏ အကၤ်ီ၊ ေဘာင္းဘီ၊ ေခါင္းေပါင္း အနက္ေရာင္ ၀တ္ဆင္ၾကေသာလည္း အနားပတ္မွာ အနီေရာင္တပ္ ၀တ္္ဆင္ၾကျခင္းေၾကာင့္ တုုိင္းလ်ဲန္ အမည္တြင္ခဲ့သည္။ အျခားမွတ္တမ္းမ်ားအရ တုုိင္းလ်ဲန္တုုိ႔သည္ စစ္တုုိက္ရာႏုုိင္ ရဲရင္ၾကၿပီး ေခါင္းေပါင္း ခါးစည္း၊ အကၤ်ီေဘာင္ဘီ အနားပတ္ အနီေရာင္ကုုိ ၀တ္ဆင္ၾကသည့္ သွ်မ္းစစ္တပ္ တတပ္၏ အမည္နာမွဟုုလည္း ဆုုိသည္။
၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ အတည္ျပဳျပဌာန္းခဲ့ေသာ ႏုိင္ငံေေတာ္ဖြဲ႕စည္းပုံမႈၾကမ္း ေရးဆြဲစဥ္ကာလက ဦးေစာထြန္းရင္သည္ ကခ်င္ျပည္နယ္ အစုိးရအဖြဲ႕၀င္ တုိင္းလ်ဲန္(ရွမ္းနီ) အမ်ဳိးသား တဦးျဖစ္ပါသည္။
